BASIN BÜLTENI
30 Ekim 2024
Apple’ın yeni MacBook Pro modeli inanılmaz güçlü M4 çip ailesi ile sunuluyor
Gelişmiş 12MP Center Stage kamera, M4 Pro ve M4 Max çipli modellerde bulunan Thunderbolt 5 bağlantı noktaları ve yepyeni nano-texture ekran seçeneğiyle MacBook Pro şimdi daha yetenekli ve daha profesyonel
CUPERTINO, CALIFORNIA Apple bugün, gücünü M4, M4 Pro ve M4 Max’ten oluşan M4 çip ailesinden alan, çok daha hızlı performans sağlayan ve gelişmiş özelliklere sahip yeni MacBook Pro’yu tanıttı. Kişisel yapay zeka sistemi Apple Intelligence için tasarlanan yeni MacBook Pro ile kullanıcılar için çalışmak, iletişim kurmak ve kendini ifade etmek bambaşka bir boyut kazanıyor. Üstelik bunları yaparken gizliliklerinden ödün vermek zorunda kalmıyorlar. Şimdi uzay siyahı ve gümüş renk seçenekleriyle sunulan 14 inç MacBook Pro, M4 çipin ışık hızında performansına, üç adet Thunderbolt 4 bağlantı noktasına, standart olarak 16 GB belleğe sahip ve sadece 74.999 TL başlangıç fiyatıyla satışa çıkıyor. M4 Pro ve M4 Max çipli 14 inç ve 16 inç modellerde bulunan Thunderbolt 5 seçeneği daha hızlı aktarım ve gelişmiş bağlantı olanakları sağlıyor. Tüm modellerde yepyeni nano-texture ekran seçeneğiyle sunulan ve SDR içerikleri için 1.000 nite kadar parlaklık sağlayan daha da iyileştirilmiş Liquid Retina XDR ekranın yanı sıra gelişmiş 12MP Center Stage kamera bulunuyor. Üstelik yeni MacBook Pro, 24 saate kadar pil ömrüyle bugüne kadar bir Mac’te sunulan en uzun pil ömrüne sahip.
1 Yeni MacBook Pro bugünden itibaren ön sipariş verilebiliyor ve 8 Kasım günü satışa sunuluyor.
“MacBook Pro milyonlarca insanın en iyi fikirlerini en iyi işlerine dönüştürmek için kullandığı inanılmaz güçlü bir araç ve bugün biz bu aracı daha da iyileştiriyoruz,” diyen Apple’ın Donanım Mühendisliğinden Sorumlu Kıdemli Başkan Yardımcısı John Ternus sözlerini şöyle sürdürüyor: “Güçlü M4 çip ailesiyle birlikte Thunderbolt 5 bağlantı noktaları, gelişmiş 12MP Center Stage kamera, yepyeni nano-texture ekran seçeneği ve Apple Intelligence gibi profesyonel özelliklerle donatılan yeni MacBook Pro açık ara dünyanın en iyi profesyonel laptopu olmaya devam ediyor.”
Süper Güçlü M4 Çip Ailesi
İkinci nesil 3 nanometre teknolojisiyle tasarlanan M4 ailesi, kişisel bir bilgisayarda sunulan en gelişmiş çip serisi. M4 ailesi, dünyanın en hızlı CPU çekirdeğiyle2 olağanüstü tek iş parçacıklı CPU performansının yanı sıra en zorlu iş akışları için çok iş parçacıklı inanılmaz CPU performansı da sağlıyor. CPU’da bulunan yapay öğrenme hızlandırıcıları, gelişmiş GPU, daha hızlı birleşik bellek ve daha verimli Neural Engine ile Apple çip, baştan sona inanılmaz bir yapay zeka performansı için tasarlandı. Tüm çiplerin bellek bant genişliği artırıldı, bu sayede büyük dil modelleri ve diğer büyük projeler sorunsuzca aygıt içinde çalışıyor. Ayrıca M4 çip ailesinin sektör lideri watt başına performansı sayesinde elde edilen 24 saate kadar pil ömrüyle kullanıcıların tek bir şarjla yapabileceklerinin çıtası yükseliyor.
M4 Çipe Sahip Yeni 14 inç MacBook Pro
M4 çipe sahip 14 inç MacBook Pro, girişimciler, öğrenciler, kreatifler ve sevdiği işi yapan herkes için mükemmel bir seçenek. Yeni MacBook Pro, dört adet performans ve altı adet verimlilik çekirdeğiyle daha güçlenen 10 çekirdekli CPU’ya, Apple’ın şimdiye kadarki en iyi grafik mimarisiyle daha da hızlanan 10 çekirdekli GPU’ya sahip. Üstelik standart olarak 16 GB daha hızlı birleşik bellek ile sunuluyor ve 34 GB’a kadar yapılandırılabilen bellek desteğinin yanı sıra 120 GBps bellek bant genişliği sağlıyor. M4 çipe sahip MacBook Pro, gigapiksel boyutundaki fotoğrafları düzenlemek gibi görevlerde, hatta Blender’da karmaşık sahnelerin render’ını almak gibi daha zorlayıcı iş akışlarında M1 çipli 13 inç MacBook Pro’ya kıyasla 1,8 kata kadar daha hızlı.1 M1 çipe kıyasla 3 kata kadar daha güçlü olan Neural Engine, Apple Intelligence ve diğer yapay zeka iş akışları için tasarlandı. M4 modeli, aynı zamanda yerleşik ekranına ek olarak iki adet yüksek çözünürlüklü harici ekranı destekliyor ve şimdi kullanıcıların tüm çevre birimlerini kolayca bağlayabilmesi için üç adet Thunderbolt bağlantı noktasıyla sunuluyor.
M4 çipe sahip MacBook Pro ile:1
- Affinity Photo’da görsel işleme, Core i7 işlemcili 13 inç MacBook Pro’ya kıyasla 7 kata kadar ve M1 çipe sahip 13 inç MacBook Pro’ya kıyasla 1,8 kata kadar daha hızlı.
- Blender’da 3D render alma işlemleri, Core i7 işlemcili 13 inç MacBook Pro’ya kıyasla 10,9 kata kadar ve M1 çipe sahip 13 inç MacBook Pro’ya kıyasla 3,4 kata kadar daha hızlı.
- Adobe Premiere Pro’da sahne düzenleme algılama performansı, Core i7 işlemcili 13 inç MacBook Pro’ya kıyasla 9,8 kata kadar ve M1 çipe sahip 13 inç MacBook Pro’ya kıyasla 1,7 kata kadar daha hızlı.
M4 Pro Çipe Sahip MacBook Pro: Profesyonel bir Güç Merkezi
Araştırmacılar, mühendisler, geliştiriciler ve kreatif profesyoneller veya zorlayıcı iş akışlarında daha da hızlı performansa ihtiyaç duyan herkes için M4 Pro çipe sahip MacBook Pro olağanüstü bir performans artışı sağlıyor. M4 Pro, 10 adet performans ve 4 adet verimlilik çekirdeğine sahip 14 çekirdekli güçlü CPU’nun yanı sıra M4 çipe kıyasla iki kat daha güçlü olan ve 20 çekirdeğe kadar yapılandırılabilen GPU ile çok çekirdekli performansta büyük bir artış sağlıyor. M4 Pro çiple, yeni MacBook Pro’nun bellek bant genişliği önceki nesle göre yüzde 75 artırıldı. Bu, herhangi bir yapay zeka destekli PC çipinin sunduğu bellek bant genişliğinin iki katı.3 M4 Pro çipe sahip yeni MacBook Pro, M1 Pro çipe sahip modellere kıyasla 3 kata kadar daha hızlı. Böylece coğrafi haritalandırma, yapı mühendisliği ve veri modelleme gibi iş akışlarını son derece hızlandırıyor.1
M4 Pro çipe sahip MacBook Pro ile:1
- Maxon Redshift’te sahne render performansı, Core i9 işlemcili 16 inç MacBook Pro’ya kıyasla 4 kata kadar ve M1 Pro çipe sahip 16 inç MacBook Pro’ya kıyasla 3 kata kadar daha hızlı.
- MathWorks MATLAB’de dinamik sistemlerin simülasyonu, Core i9 işlemcili 16 inç MacBook Pro’ya kıyasla 5 kata kadar ve M1 Pro çipe sahip 16 inç MacBook Pro’ya kıyasla 2,2 kata kadar daha hızlı.
- Oxford Nanopore MinKNOW’da DNA sekanslama için baz çağırma işlemleri, Core i9 işlemcili 16 inç MacBook Pro’ya kıyasla 23,8 kata kadar ve M1 Pro çipe sahip 16 inç MacBook Pro’ya kıyasla 1,8 kata kadar daha hızlı.
M4 Max Çipe Sahip MacBook Pro: Benzersiz Profesyonel Performans
Veri bilimciler, 3D sanatçılar ve besteciler gibi her zaman iş akışlarının sınırlarını zorlayan profesyoneller için tasarlanan M4 Max çipe sahip MacBook Pro, kullanıcıların yalnızca masaüstü bilgisayarlarda çalışacağı düşünülen projelerinin altından kalkabiliyor. M4 Max, 16 çekirdeğe kadar yapılandırılabilen CPU, 40 çekirdeğe kadar yapılandırılabilen GPU, saniyede yarım terabayttan fazla birleşik bellek bant genişliği ve M1 Max çipli modellere kıyasla en az 3 kat daha hızlı Neural Engine ile donatıldı. Bu sayede MacBook Pro’da aygıt içi işleme yapan yapay zeka modelleri her zamankinden hızlı çalışıyor. M4 Max çipe sahip MacBook Pro, M1 çipe sahip modele kıyasla 3,5 kata kadar daha hızlı performans sunuyor ve görsel efektler ve 3D animasyon yapmak veya film müzikleri bestelemek gibi yoğun yaratıcılık gerektiren iş akışlarının da üstesinden gelebiliyor.1 Ayrıca 128 GB’a kadar yapılandırılabilen birleşik bellek desteği sunuyor, böylece geliştiriciler yaklaşık iki yüz milyar parametresi bulunan büyük dil modelleriyle kolayca etkileşime geçebiliyor. Ve M4 Max, güçlü Media Engine’ında bulunan iki adet ProRes hızlandırıcısı sayesinde yeni iPhone 16 Pro ile çekilen saniyede 120 kare 4K çözünürlükteki ProRes videoları bile Final Cut Pro’da düzenlerken inanılmaz bir performans sergiliyor.
M4 Max çipe sahip MacBook Pro ile:1
- Maxon Redshift’te sahne render performansı, Core i9 işlemcili 16 inç MacBook Pro’ya kıyasla 7,8 kata kadar ve M1 Max çipe sahip 16 inç MacBook Pro’ya kıyasla 3,5 kata kadar daha hızlı.
- Xcode’da kod derlerken proje oluşturma performansı, Core i9 işlemcili 16 inç MacBook Pro’ya kıyasla 4,6 kata kadar ve M1 Max çipe sahip 16 inç MacBook Pro’ya kıyasla 2,2 kata kadar daha hızlı.
- Topaz Video AI’da video işleme performansı, Core i9 işlemcili 16 inç MacBook Pro’ya kıyasla 30,8 kata kadar ve M1 Max çipe sahip 16 inç MacBook Pro’ya kıyasla 1,6 kata kadar daha hızlı.
Sektör Lideri Liquid XDR Ekran Her Zamankinden Daha İyi
Yeni MacBook Pro, yansımalardan kaynaklanan dikkat dağıtıcı unsurları ve parlamaları önemli ölçüde azaltan yepyeni nano-texture ekran seçeneğiyle sunuluyor. Yeni MacBook Pro, parlak aydınlatma koşullarında SDR içerikleri için 1.000 nite kadar parlaklık sunarken 1.600 nit maksimum HDR parlaklığı sağlayabiliyor. Tüm bu özellikler, açık havada çalışan kullanıcılar için benzersiz bir deneyim yaratıyor.
Yeni 12MP Center Stage Kamera
MacBook Pro, zorlu aydınlatma koşullarında da gelişmiş video kalitesi sağlayan yeni 12MP Center Stage kameraya sahip. Kullanıcılar hareket ederken onları otomatik olarak kadrajın merkezinde konumlandıran Ana Sahne özelliğiyle görüntülü görüşmeler daha ilgi çekici hale geliyor. Yeni kamera aynı zamanda görüntülü görüşmelere yepyeni bir boyut katan Masa Görüntüsü özelliğini de destekliyor. Stüdyo kalitesinde mikrofonları ve Uzamsal Ses teknolojisine sahip altı hoparlörlü ses sistemiyle MacBook Pro,
kullanıcılara, müzik dinlerken de Dolby Atmos destekli bir film izlerken de inanılmaz etkileyici bir ses deneyimi sunuyor.
Thunderbolt 5 Şimdi Mac’te
MacBook Pro, M4 Pro ve M4 Max çiplere sahip modellerde aktarım hızını iki katından fazla artırarak 120 Gbps’ye kadar çıkaran Thunderbolt 5 bağlantı noktalarıyla sunuluyor ve daha hızlı harici depolamaya, genişletme kasası kullanımına, daha güçlü takma birimi ve hub çözümlerine olanak sağlıyor. Örneğin müzik yapımcıları gibi profesyoneller sadece tek bir kabloyu bağlayarak tüm stüdyoyu çalıştırabiliyorlar. Tüm MacBook Pro modellerinde 8K çözünürlüğe kadar harici ekran desteğine sahip bir HDMI bağlantı noktası, SDXC kart yuvası, şarj için MagSafe 3 bağlantı noktası ve kulaklık jakının yanı sıra Wi-Fi 6E ve Bluetooth 5.3 desteği bulunuyor.
Apple Intelligence için tasarlandı
Apple Intelligence, kişisel yapay zeka sistemini kişisel bir bilgisayara taşıyarak Mac için yepyeni bir dönem başlatıyor. Güçlü üretken yapay zeka modelleriyle sektör lideri gizlilik korumalarını birleştiren Apple Intelligence, Apple çip ile Neural Engine’ın gücünden yararlanarak kullanıcılara Mac’te çalışmaları, iletişim kurmaları ve kendilerini ifade etmeleri için yeni yollar sunuyor. macOS Sequoia 15.1 sürümünde İngilizce (ABD) dilinde kullanıma sunulan Apple Intelligence tüm bunları yaparken her adımda kullanıcıların gizliliğini korumayı sürdürüyor. Merkezinde aygıt içi işlemenin yer alması ve daha karmaşık görevler için Private Cloud Compute’un kullanılması sayesinde kullanıcılar, Apple’ın daha da büyük sunucu tabanlı modellerine erişebiliyor, böylece kişisel bilgilerin korunmasında çığır açan bir yaklaşımdan yararlanabiliyor.
macOS Sequoia ile Rakipsiz bir Deneyim
macOS Sequoia, kullanıcıların iPhone’larına ve iPhone’larındaki uygulama ve bildirimlere doğrudan Mac’leri üzerinden kablosuz bir şekilde erişmesine olanak sağlayan iPhone Yansıtma özelliği gibi pek çok heyecan verici özellikle yeni MacBook Pro deneyimini tamamlıyor. 4 Dünyanın en hızlı tarayıcısı olan Safari5 şimdi kullanıcılara yepyeni olanaklar sunuyor. Kullanıcılar artık Öne Çıkanlar özelliğiyle bir web sitesindeki en önemli bilgileri hızlıca görebiliyor, yeni tasarımında daha da akıllı hale gelen Okuyucu’yu kullanarak içindekiler tablosu ve geniş bir özet elde edebiliyor ve yeni Video Görüntüleyici ile videoları dikkat dağıtıcı unsurlar olmadan izleyebiliyor. Dikkat Dağıtıcı Denetimi ile kullanıcılar bir web sitesinde gezinirken karşılaştıkları dikkat dağıtıcı unsurları gizleyebiliyor. Kişiselleştirilmiş Uzamsal Ses gibi özellikler, Oyun Modu’ndaki iyileştirmeler ve aralarında yakında sunulacak olan Assassin’s Creed Shadows’un da bulunduğu heyecan dolu oyun seçenekleri sayesinde oyun oynamak şimdi daha da sürükleyici bir deneyime dönüşüyor. Daha kolay pencere düzenleme sayesinde kullanıcılar pencerelerini ihtiyaçlarına göre ayarlayarak düzenli kalabiliyor. Yepyeni Parolalar uygulamasıyla kullanıcılar parolalara, geçiş anahtarlarına ve diğer bilgilere tek bir yerden kolayca erişebiliyor. Ayrıca kullanıcılar görüntülü aramalarında, çeşitli renk gradyanları ve yerleşik duvar kağıtlarından oluşan göz alıcı yeni arka planları uygulayabiliyor veya kendi fotoğraflarını yükleyebiliyor.
Bir Üst Modele veya Mac’e Geçiş Yapmak için En Doğru Zaman
Yeni modele geçen kullanıcılar Intel tabanlı MacBook Pro modellerine kıyasla, Apple Intelligence’ın inanılmaz özellikleri de dahil olmak üzere muazzam iyileştirmelerden faydalanacaklar. Intel tabanlı MacBook Pro’yla karşılaştırıldığında yeni MacBook Pro yapay zeka tabanlı iş akışlarında neredeyse 10 kata kadar daha hızlı1 performans sağlıyor. Grafiklerin yoğun olarak kullanıldığı iş akışlarında ise 20 kata kadar daha hızlı.6 Bir üst modele geçen kullanıcılar yeni MacBook Pro’nun 24 saate kadar süren pil ömrüyle, önceki modele kıyasla fazladan 14 saate kadar pil ömrünün keyfini çıkaracaklar. Liquid Retina XDR ekran, yeni 12MP Center Stage kamera, altı hoparlörlü etkileyici ses sistemi, rakipsiz macOS Sequoia deneyimi ve çok daha fazlasıyla bir üst modele veya MacBook Pro’ya geçiş yapmak için en doğru zaman.
MacBook Air: Dünyanın En Popüler Laptopu Şimdi En Az 16 GB Bellekle Sunuluyor
Dünyanın en popüler laptopu MacBook Air, Apple Intelligence’la şimdi her zamankinden de iyi hale geliyor. M2 ve M3 çipe sahip yeni modellerin başlangıç belleği iki katına çıkarak 16 GB olurken başlangıç fiyatı 46.999 TL ile aynı kalıyor. Dünyanın en çok satan laptopu için harika bir fiyat.
Çevre için Daha İyi
Uzun ömürlü ve inanılmaz dayanıklı MacBook Pro’nun kasası, yüzde 100 geri dönüştürülmüş alüminyum kullanan özel bir alaşımla tasarlanıyor. Ayrıca tüm mıknatıslarda yüzde 100 geri dönüştürülmüş nadir bulunan toprak elementleri, çok katmanlı baskı devre kartlarındaki kaplamada yüzde 100 geri dönüştürülmüş altın, bakır ve lehimde yüzde 100 geri dönüştürülmüş kalay kullanılıyor. 14 inç MacBook Pro’nun ambalajı şimdi, tıpkı 16 inç MacBook Pro gibi tamamen lif bazlı. Bu, Apple’ı 2025’e kadar tüm ambalajlarda plastik kullanımını sıfıra indirme hedefine bir adım daha yaklaştırıyor.
Apple, küresel kurumsal operasyonlarında artık karbon nötr. İddialı Apple 2030 hedefinin bir parçası olarak da bu on yılın sonuna kadar tüm karbon ayak izini karbon nötr yapmayı planlıyor.
Fiyatlar ve Bulunabilirlik
- Müşteriler yeni MacBook Pro’yu bugün, yani 30 Ekim’den itibaren ABD dahil 28 ülkede ve bölgede apple.com/tr/store sayfasından ve Apple Store uygulamasından ön sipariş verebiliyor. Modeller 8 Kasım Cuma gününden itibaren müşterilere teslim edilmeye başlayacak ve Apple Store’larda ve Apple Yetkili Satıcılarında satışa sunulacak.
- M4 çipe sahip 14 inç MacBook Pro’nun başlangıç fiyatı 74.999 TL ve eğitime özel fiyatlarla 70.499 TL; M4 Pro çipe sahip 14 inç MacBook Pro’nun başlangıç fiyatı 94.999 TL ve eğitime özel fiyatlarla 88.249 TL; ve 16 inç MacBook Pro’nun başlangıç fiyatı 114.999 TL ve eğitime özel fiyatlarla 105.999 TL. Tüm modeller uzay siyahı ve gümüş renk seçenekleriyle sunuluyor.
- Nano-texture ekran ve diğer yapılandırma seçenekleri dahil olmak üzere ek teknik özelliklere, apple.com/tr/mac sayfasından ulaşabilirsiniz.
- M2 ve M3 çipe sahip MacBook Air modelleri standart olarak 16 GB birleşik bellekle sunuluyor. Gece yarısı, yıldız ışığı, gümüş ve uzay grisi renk seçenekleriyle başlangıç fiyatı 46.999 TL ve eğitime özel fiyatlarla 42.499 TL.
- Magic Keyboard (4.779 TL), Touch ID özellikli Magic Keyboard (7.149 TL), Touch ID özellikli ve Sayısal Tuş Takımlı Magic Keyboard (8.229 TL), Magic Trackpad (5.969 TL), Magic Mouse (3.669 TL) ve Thunderbolt 5 Pro Kablo (3.359 TL) dahil olmak üzere USB-C destekli yeni aksesuarlar için apple.com/tr/store adresini ziyaret edin.
- Apple Intelligence, M1 ve daha yeni bir çipe sahip Mac modellerinde ücretsiz bir güncelleme olarak kullanıma sunulacaktır. Siri özellikli ve aygıt dili İngilizce (ABD) olarak ayarlanmış aygıtlarla dünyanın pek çok bölgesinden erişilebilecektir. İlk özellik grubu macOS Sequoia 15.1’in bir parçası olarak beta sürümünde kullanıma sunulmuştur ve gelecek aylarda daha fazla özellik tanıtılacaktır.
- Apple Intelligence çok yakında daha fazla dil desteğiyle sunulacaktır. Apple Intelligence Aralık’ta Avusturalya, Birleşik Krallık, Güney Afrika, İrlanda, Kanada ve Yeni Zelanda’da yerelleştirilmiş İngilizce dil desteğiyle sunulacaktır. Nisan’da gelecek bir yazılım güncellemesiyle genişletilmiş dil desteği ve yıl içinde daha fazla dil desteği sunulacaktır. Almanca, Çince, Fransızca, İngilizce (Hindistan), İngilizce (Singapur), İspanyolca, İtalyanca, Japonca, Korece, Portekizce ve Vietnamca gibi ek diller için destek de sunulacaktır.
- Doğrudan Apple Retail’den satın alma işlemi gerçekleştiren her müşteri Kişisel Kurulum hizmetinden yararlanabilir. Bu rehberli online oturumlarda, bir Uzman kullanıcılara kurulum için yol gösterebilir veya yeni aygıtlarından en iyi şekilde yararlanmalarını sağlayacak özellikleri anlatabilir. Kullanıcılar ayrıca en yakın Apple Store’daki Today at Apple etkinliğine katılarak yeni aygıtlarını nasıl kullanmaya başlayacaklarını öğrenebilir.
Yazıyı Paylaş
Media
-
Bu makalenin metni
-
Bu makaledeki görseller
- Testler Apple tarafından Ağustos ve Ekim 2024 arasında gerçekleştirilmiştir. Pil ömrü kullanıma ve yapılandırmaya göre değişir. Daha fazla bilgi için lütfen apple.com/tr/macbook-pro sayfasını ziyaret edin.
- Testler Apple tarafından Ekim 2024’te, rakip sistemler ve belirli endüstri standardı karşılaştırma ölçütleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir.
- Rakip çiplerin Ekim 2024’ten itibaren geçerli, yayınlanmış teknik özelliklerine dayalıdır.
- Apple çipli Mac bilgisayarlarda ve T2 Güvenlik Çipli Intel tabanlı Mac bilgisayarlarda kullanılabilir. Kullanıcıların iPhone ve Mac’inde iki faktörlü kimlik doğrulama kullanılarak aynı Apple Hesabı ile oturum açılmış olması, iPhone ve Mac’in birbirine yakın olması, Bluetooth ve Wi-Fi bağlantısının açık olması ve Mac’in AirPlay veya Sidecar kullanmıyor olması gerekir. Bazı iPhone özellikleri (örneğin kamera ve mikrofon) iPhone Yansıtma özelliğiyle uyumlu değildir.
- Testler Apple tarafından Ağustos 2024’te gerçekleştirilmiştir. Daha fazla bilgi için lütfen apple.com/tr/safari sayfasını ziyaret edin.
- Sonuçlar Intel Iris UHD Graphics 645 grafik teknolojisi, 16 GB RAM ve 2 TB SSD ile yapılandırılmış 1.7 GHz 4 çekirdekli Intel Core i7 tabanlı önceki nesil MacBook Pro sistemleri kullanılarak elde edilmiştir.